Trong Vun đắp Tương lai, 73 tiếp cận viên phần lớn đều là những người đã gắn bó với Bảo vệ Tương lai từ giai đoạn trước. Dù vậy, ngay cả những người tiếp cận viên dày dặn kinh nghiệm nhất cũng gặp không ít khó khăn khi thực hiện can thiệp đặt trọng tâm vào chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Những tổn thương tâm trí thường diễn ra âm thầm, không đau rát như vết thương ngoài da, không làm ta đổ bệnh ngay lập tức. Vết thương ấy cứ âm ỉ qua năm tháng mà chính người trong cuộc cũng không hay biết. Chỉ đến khi tham gia dự án, nhiều bạn trẻ mới lần đầu nghe đến khái niệm sức khỏe tâm thần, mới dần nhận ra rằng những mệt mỏi, bế tắc của mình cũng cần được lắng nghe và chữa lành.

Để khách hàng, đặc biệt là các bạn trẻ thực sự mở lời về tình trạng của mình chưa bao giờ là điều dễ dàng. Bởi sức khỏe tâm thần vốn xa lạ, lại còn bị gắn nhãn, bị bao trùm bởi kỳ thị kép: vừa sử dụng chất, vừa có vấn đề về tâm thần. Anh Đỗ Quốc Tuấn, thành viên nhóm My Hands tại TP. Hồ Chí Minh chia sẻ về khó khăn lớn nhất không nằm ở kỹ thuật tư vấn, mà ở việc tạo dựng niềm tin.

Khó vì nhiều khách hàng chưa từng nghe đến khái niệm này; khó vì chỉ cần nói đến hai chữ “tâm thần” là ánh mắt họ lập tức phòng thủ. Anh nhớ nhất những buổi được tập huấn về kỹ năng giảm kỳ thị, về cách ngồi thiền hay thực hành thở để hỗ trợ tâm trí lắng dịu, đó không chỉ là kỹ thuật, mà còn là “chìa khóa” để anh tìm cách tiếp cận nhẹ nhàng hơn với khách hàng.”

Không ít trường hợp khi rơi vào trạng thái lo âu, bồn chồn hay cáu gắt, khách hàng lại tìm đến chất như một cách giải tỏa tạm thời. Nhưng chính điều này lại đẩy các bạn vào vòng lặp: càng căng thẳng, càng dùng chất và sức khỏe tâm thần càng bị bào mòn. 

Và đây cũng là lúc vai trò của các tiếp cận viên cộng đồng trở nên đặc biệt quan trọng, gieo từng hạt mầm để khách hàng hiểu rằng sức khỏe tâm thần không phải việc để sau, mà cần lồng ghép chặt chẽ với các can thiệp khác để thực sự đạt được hiệu quả.

Các bạn trẻ đến với dự án đa phần đều khép kín và dè dặt. Vì thế, với các tiếp cận viên, việc đồng hành và hỗ trợ không thể vội vã, đặc biệt là triển khai các can thiệp về sức khỏe tâm thần. Một điều luôn được đặt lên hàng đầu là xây dựng một không gian an toàn, thoải mái và được tôn trọng, ở đó, khách hàng có thể tìm thấy sự lắng nghe, đồng cảm và không đánh giá.

Anh Lộc Văn Hai, tiếp cận viên dự án tại Quế Phong, Nghệ An chia sẻ “Sức khỏe tâm thần là một vấn đề còn xa lạ với các khách hàng trong dự án. Để tạo cho các bạn cảm giác thoải mái hơn, đôi khi mình sẽ chọn đến gặp các bạn ở một không gian khác ngoài văn phòng nhóm, ví dụ như khi đi câu cá hoặc ở quán nước các bạn hay ngồi. Từ những khoảnh khắc như vậy, các bạn dần tin tưởng và chia sẻ với mình nhiều hơn.”

Ở những buổi gặp đầu tiên, tiếp cận viên thường bắt đầu từ những điều gần gũi, biến kiến thức lâm sàng thành những chia sẻ thân thuộc để khách hàng làm quen, dần dần giảm bớt cảm giác xa lạ.

“Có những khách hàng “cứng đầu” hơn một xíu, mình sẽ chuyển sang các chủ đề hoặc can thiệp khác như dự phòng HIV hay Ăn – Uống – Ngủ lặp lại, từ đó dần khơi gợi sự quan tâm của họ. Đôi khi, một số gợi ý thực hành như thiền, hít thở sâu cũng đủ giúp giảm lo âu, hồi hộp”.

Những lời động viên thường xuyên được xuất hiện trong các buổi tư vấn như “Đã có rất nhiều người giống bạn. Họ lắng nghe tư vấn, thử áp dụng một số kỹ thuật, và giờ họ cảm thấy thoải mái hơn, sức khỏe tinh thần cũng tốt hơn”. Lời chia sẻ đó dù giản dị nhưng mang theo sức nặng thuyết phục vì xuất phát từ chính những người trong cộng đồng, những người từng trải qua, thấu hiểu và đang bền bỉ đồng hành.

Niềm tin đôi khi nảy mầm qua những điều rất giản dị, như một lần quay lại buổi tư vấn theo lịch hẹn, đồng ý ngồi lại trò chuyện và chia sẻ về những điều đã trải qua. Chính những khoảnh khắc nhỏ bé ấy đã gieo mầm cho sự phục hồi. Và trên hành trình ấy, tiếp cận viên cộng đồng tiếp tục bền bỉ đồng hành, trở thành chỗ dựa tin cậy trong từng bước can thiệp tiếp theo.

Trong Vun đắp Tương lai, sự kết nối giữa cộng đồng và hệ thống y tế được mở rộng để mang đến cho khách hàng những hỗ trợ toàn diện và chuyên sâu hơn. Đây cũng ghi dấu bước trưởng thành của đội ngũ tiếp cận viên, khi họ không chỉ đồng hành tại cộng đồng mà còn trở thành cầu nối bền chặt với các bác sĩ và cơ sở y tế.

Với nhiều bạn trẻ, khi nghe đến gợi ý đi khám, câu hỏi đầu tiên thường là “Liệu mình có bị chẩn đoán mắc bệnh tâm thần không?”. Sự e dè ấy khiến việc kết nối khách hàng đến cơ sở y tế trở thành một thử thách không nhỏ, kể cả với những bạn đã có thời gian làm quen với việc trò chuyện về sức khỏe tâm thần tại nhóm. Khi ấy, tiếp cận viên tiếp tục đóng vai trò là người đồng hành, giải thích và động viên trong suốt quá trình: nhắc lịch tái khám, uống thuốc đúng liều và theo sát trong suốt thời gian điều trị để đảm bảo khách hàng tuân thủ.

Một số khách hàng lo ngại gặp người quen hoặc sợ lộ thông tin, tiếp cận viên tìm ra những giải pháp linh hoạt để hỗ trợ các bạn.

Sự hợp tác với các bệnh viện tâm thần tại các địa bàn dự án, đặc biệt là đội ngũ bác sĩ/nhân viên y tế cởi mở đã tiếp thêm động lực cho đội ngũ triển khai. Các bác sĩ không chỉ khám rồi kết thúc, mà còn chủ động trao đổi trực tiếp với tiếp cận viên: “Bạn này cần duy trì thuốc đều”, “Bạn này nên theo dõi thêm trước khi điều trị” để tiếp cận viên biết cách động viên, hỗ trợ khách hàng giữa các lần khám.
Chính sự phối hợp chặt chẽ giữa cộng đồng và đội ngũ y tế đã mở ra một cánh cửa mới, nơi quá trình phục hồi không chỉ dừng ở việc điều trị, mà còn nhận được sự thấu hiểu từ nhiều phía để mang đến hỗ trợ toàn diện cho khách hàng.

Từ Bảo vệ Tương lai đến Vun đắp Tương lai là một hành trình tiếp nối bền bỉ, cùng sự cam kết hỗ trợ cộng đồng dù trải qua bao nhiêu thử thách và khó khăn. Kết quả khảo sát thực hiện khi kết thúc dự án cho thấy: hơn 95% khách hàng hài lòng với các dịch vụ và can thiệp mà dự án mang lại. Con số này không chỉ phản ánh chất lượng chuyên môn, mà còn là minh chứng cho sức mạnh của can thiệp lấy cộng đồng làm trung tâm.

Với các tiếp cận viên, hành trình đồng hành cùng dự án là một quá trình trưởng thành. Họ không chỉ trau dồi kỹ năng, mà còn rèn luyện sự tự tin khi đối diện với những vấn đề nhạy cảm như sức khỏe tâm thần. Điều quan trọng ở họ là khả năng thích ứng với các thách thức mới khi sẵn sàng học hỏi, cập nhật và điều chỉnh cách tiếp cận để đáp ứng nhu cầu thay đổi của khách hàng và cộng đồng.

“Đồng hành cùng dự án, mỗi giai đoạn mình lại được học thêm những kỹ năng mới. Trước đây, mình chỉ nghĩ đơn giản là đến để chia sẻ thông tin, nhưng càng làm mới thấy, để hỗ trợ được khách hàng thì phải học cách lắng nghe sâu hơn để hiểu họ cần gì, phù hợp với can thiệp nào để chia sẻ đúng trọng tâm, và quan trọng là phải kiên nhẫn.”

“Có sự thay đổi từ khách hàng là động lực lớn, dù chỉ là những thay đổi rất nhỏ. Ban đầu họ né tránh, từ chối, thậm chí cáu gắt, nhưng rồi từng chút một họ mở lòng, bắt đầu tin mình, rồi áp dụng những điều mình hướng dẫn. Nhìn thấy họ khác đi một chút là mình thấy có động lực để tiếp tục và mọi sự cố gắng đều xứng đáng.”

Ở các tiếp cận viên không chỉ là những kinh nghiệm dày dặn được tích lũy qua những tháng năm làm việc cùng cộng đồng, mà còn là sự nỗ lực không ngừng khi đồng hành, lắng nghe và kiên trì hỗ trợ. Chính sự tận tâm và kiên định ấy đã tạo nên giá trị khác biệt của cộng đồng, góp phần mang lại những thay đổi tích cực và bền vững.

Nhưng vẫn còn đó những trăn trở, từ tiếp cận viên, từ cả đội ngũ dự án.

“Nhu cầu được quan tâm và chăm sóc sức khỏe tâm thần trong cộng đồng rất lớn. Các can thiệp sức khỏe tâm thần không thể dừng lại ở một vài buổi hỗ trợ, mà cần được duy trì lâu dài, bền bỉ, và được thiết kế chuyên biệt cho từng nhóm cộng đồng.”

“Mình mong những can thiệp sắp tới sẽ tiếp tục tập trung vào sức khỏe tâm thần. Vì ở địa bàn mình, nhiều khách hàng vẫn chưa từng được tiếp cận hỗ trợ này, họ vẫn sống chung với những lo âu, ám ảnh mà không biết gọi tên. Nhiều can thiệp trong dự án vẫn chưa được triển khai đủ rộng ở đây, nên mình hy vọng sẽ có cơ hội để tiếp tục đến với họ.”

Qua hành trình nối tiếp của Bảo vệ Tương lai – Vun đắp Tương lai, mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng đã thể hiện tiềm năng mạnh mẽ: đưa hỗ trợ đến đúng nơi, đúng người, đúng lúc, và khơi dậy khả năng phục hồi từ mỗi cá nhân.

Nếu không có sự kiên trì, nhiệt huyết và đồng hành của các tiếp cận viên, những “người gieo mầm” lặng lẽ ươm từng hạt giống hy vọng, hành trình này không thể đi xa tới vậy. Và chỉ khi những hạt mầm ấy được tiếp sức, chúng ta mới có thể cùng nhau nuôi dưỡng thêm nhiều mầm xanh của tương lai, nơi sức khỏe thể chất và tinh thần được chăm sóc trọn vẹn, và hành trình phục hồi được tiếp nối một cách bền vững.