Không ai chọn bước vào những vòng xoáy của cuộc đời. Nhưng có những cuộc đời bắt đầu từ đó: một tuổi thơ thiếu sự quan tâm, những năm tháng học hành bị bỏ lỡ, hành trình làm cha, làm mẹ đơn độc giữa những chênh vênh. Vòng xoáy ấy cứ thế lặp lại, hiện diện trong cuộc đời kế tiếp, vô tình khiến những đứa trẻ sinh ra trong hoàn cảnh ấy thiếu đi điều tưởng chừng như cơ bản nhất: được chăm sóc đầy đủ, được đi học như bao bạn bè đồng trang lứa, hay thậm chí là được hiện diện.

Chương trình Cắt đứt Vòng xoáy bắt đầu từ những trăn trở ấy, trong bối cảnh đại dịch Covid-19 bùng phát làm trầm trọng hơn sự tổn thương, nơi trẻ em là người chịu ảnh hưởng sâu sắc nhất. Với niềm tin vững chắc rằng giáo dục có thể mang đến sự thay đổi, hành trình ấy kết nối những con người lặng lẽ và bền bỉ, tận tụy gắn bó với từng đứa trẻ, chung tâm tình chấm dứt vòng luẩn quẩn của đói nghèo và đảm bảo rằng vòng xoáy ấy sẽ không trở lại trong những thế hệ tương lai.

“Bạn này mấy nay không đi học được vì ốm; Bạn này ở trên trường được thầy cô khen tiến bộ; Còn bạn này biết đọc biết viết rồi, nhưng chắc sẽ cần bảo bố mẹ bạn đưa qua nhà để cô kèm cặp thêm”. Điểm tên của từng đứa trẻ trong chương trình Cắt đứt Vòng xoáy như trong lòng bàn tay, bao năm nay, cô Hoa đã quen với việc ghi nhớ từng hoàn cảnh gia đình, từng câu chuyện của những đứa trẻ từ khi sinh ra có phần thiệt thòi.

Cô Hoa năm nay 64 tuổi, một cán bộ dân phố mẫn cán của khu phố Hồng Hà, Hà Nội. Hành trình hỗ trợ những người gặp khó khăn của cô chẳng biết bắt đầu từ khi nào, chỉ biết rằng cái tâm mong muốn san sẻ sự may mắn của mình đã ăn sâu bén rễ từ những năm tháng còn trẻ. Cô chẳng nề hà điều gì, miễn sao giúp được người cần giúp.

Phường Hồng Hà là một trong những địa bàn bị cách ly trong những ngày Hà Nội bị phong toả bởi dịch Covid-19. Vốn được biết đến là một khu phố với nhiều người dân lao động thời vụ, giãn cách xã hội đồng nghĩa với cái đói. Không ngại dịch bệnh, cô Hoa đi từng ngõ, gõ từng nhà thu thập thông tin từng gia đình khó khăn, từng hộ dân còn chưa kịp đăng ký tạm trú, để không ai bị bỏ lại. Kết nối ấy giúp SCDI có thêm một “thành viên tại địa phương” mẫn cán: từ sàng lọc lao tại cộng đồng, cấp phát hàng trăm thẻ Bảo hiểm Y tế mỗi năm, đến hỗ trợ cho trẻ em được đến trường thông qua chương trình Cắt đứt Vòng xoáy.

“Dân ở đây có một lượng lớn người nhập cư. Nhiều người dân lao động từ tỉnh thành khác đến Hà Nội kiếm sống với các công việc như xe ôm, tạp vụ, rửa bát, giúp việc theo giờ,… Phần lớn họ đều rất khó khăn, phải chạy ăn từng bữa. Giữa sinh kế và duy trì miếng ăn hàng ngày, với nhiều gia đình, việc học hành của con cái không thể là ưu tiên hàng đầu.”

“Covid bùng phát kéo theo khó khăn chồng chất. Nhiều gia đình mất việc làm, đồng nghĩa với không có thu nhập. Hồi ấy nhiều trường cho học online nhưng làm gì có thiết bị đủ chất lượng để cho con học tại nhà, nên nhiều em việc học bị ngắt quãng.”

“Các em thiếu vắng đi sự chăm sóc của bố, của mẹ hoặc cả hai ngay từ nhỏ, ở cùng với ông bà, hoặc được họ hàng cưu mang. Nhiều em lớn lên như cỏ dại, thiếu đi tình yêu thương, sự quan tâm, định hướng của người lớn. Có những trẻ chẳng có bất cứ giấy tờ nào, vì bố mẹ các em cũng không có. Và hệ lụy rõ ràng nhất là các em không được đến trường như bao bạn khác”.

 “Nhưng đứa trẻ thì có tội tình gì đâu. Sinh ra trong thiệt thòi, các em đâu có quyền được lựa chọn. Điều đó khiến tôi càng quyết tâm hơn, giúp được đứa nào, tôi cũng sẽ cố gắng hết sức.”

Trong chương trình Cắt đứt Vòng xoáy, cô Hoa là cộng tác viên quản lý trực tiếp 30 bạn nhỏ tại khu vực Bạch Đằng (thuộc phường Hồng Hà, Hà Nội), hay cô thường được gọi với cái tên thân thương “bà Hoa của các cháu”.

Tiếng cười của trẻ nhỏ lúc nào cũng đầy ắp như những sách vở, bút thước, đồ dùng học tập, đến bánh kẹo, sữa, hay cả xe đạp mà chương trình và các mạnh thường quân gửi đến nhà cô Hoa. Phòng khách của cô, một bên để đồ, một bên là nơi học của các em. Vì nhà của trẻ thường chật, hoặc không đủ điều kiện vì cũng là nơi mưu sinh của ông bà, cha mẹ, nên tuần nào cũng vậy, nhà cô Hoa trở thành không gian để các bạn tình nguyện viên từ chương trình kèm học thêm cho các em nhỏ.

Cô Hoa còn dành thời gian học thêm kỹ năng mới. Cô học cách sử dụng máy tính xách tay, học làm bảng Excel để lên danh sách những trẻ cần hỗ trợ, theo dõi từng hoàn cảnh cụ thể. Có khoảng thời gian cô phải đi xa lo việc gia đình, trong lòng cứ canh cánh “Đi lâu mà sốt ruột, lúc nào đầu óc cũng hướng về mấy đứa nhỏ ở nhà.”

Cô nắm tình hình của trẻ trong khu như lòng bàn tay. “Đứa này nó ốm nghỉ học mất mấy hôm”, “Đứa đi học nghề tăng được 5 cân rồi”, hay “Nhà kia mưa bão tốc mái, cô đến phụ che chắn”. Chính từ sự gắn bó ấy, cô Hoa chính là người kết nối nhanh chóng và thực chất giữa cộng đồng và Cắt đứt Vòng xoáy. “Nhà này có trẻ con cần hỗ trợ khám bệnh”, “Nhà này cả hai mẹ con đều chưa có bảo hiểm y tế” hay những lời thủ thỉ tâm tình với cán bộ hay các đối tác đồng hành của chương trình “Nếu có bánh kẹo hay sữa thì cho cô nhé, cô cũng sẽ thêm phần của cô vào để suất dinh dưỡng gửi tới các cháu thêm đầy đủ.”

Thông qua các buổi sinh hoạt nhóm được tổ chức định kỳ hàng tháng, các em nhỏ được giao lưu với bạn bè và tiếp cận với nhiều kiến thức và kỹ năng quan trọng. Những điều tưởng chừng đơn giản như lời chào, câu cảm ơn hay xin lỗi lại trở thành những bài học không thể thiếu trong mỗi buổi sinh hoạt. Cùng với đó là những nội dung phù hợp với từng độ tuổi, như: giữ vệ sinh cá nhân, bảo vệ bản thân, hiểu về cảm xúc, tình yêu, tình cảm gia đình,… Những giờ sinh hoạt ấy không chỉ gieo mầm những giá trị sống tích cực mà còn nuôi dưỡng sự tự tin, giúp trẻ từng bước phát triển năng lực và khả năng hòa nhập với xã hội.

“Cô gọi điện thường xuyên, nhà nào không liên lạc được thì đến nhà, hỏi thăm vài câu xem tình hình thế nào và nói chuyện động viên. Mình nói để người ta hiểu được trách nhiệm với con cái và cả bản thân người ta nữa”

Sự thay đổi không chỉ đến từ phía những người nhận hỗ trợ, mà như dòng nước dần dần lan tỏa đến cộng đồng xung quanh. Không ít lần đối diện với những ý kiến nghi ngại khi dang tay hỗ trợ cả những người từng bị xã hội quay lưng: “Sao lại giúp những người như thế? Giữa bao người, lại chọn đồng hành với người đã từng lầm đường lạc lối?”, cô chỉ đáp rằng “Tôi chỉ biết họ đang khó khăn, con của họ không có cái ăn. Phải hiểu được tại sao người ta lại lâm vào cảnh như vậy. Mỗi người mỗi hoàn cảnh nên mình không thể trách”.

Với cô, “của cho không bằng cách cho”. Những gia đình, những đứa trẻ từng chịu nhiều thiệt thòi thường mang trong mình cảm giác tự ti, mặc cảm. Không dễ gì để các em mở lòng, không dễ để gia đình các em tin tưởng. Nhưng khi nhận được sự tôn trọng, sự quan tâm chân thành, họ dần dần thay đổi, cảm thấy được nhìn nhận như những con người xứng đáng với cơ hội và yêu thương.

Khi hỏi về những câu chuyện vui, cô Hoa cười bảo “Nhiều lắm, kể sao cho hết”. Cô lấy sơ qua một vài “ví dụ” câu chuyện về Kiên, về Xuyến – những bạn nhỏ từng có suy nghĩ nghỉ học, đi làm để phụ giúp gia đình đã đỗ đại học công lập năm 2024, hay về Huy Hoàng – một cậu bé tưởng chừng đã trượt khỏi đường ray cuộc đời vì bố mẹ bỏ đi, nhiều lần bỏ học, nhưng được bà Hoa và chương trình kết nối đi học nghề tại Trung tâm KOTO*, đã có sự thay đổi thần kỳ. “Hoàng được vinh danh là Học viên của năm 2024 tại KOTO. Giờ còn biết gọi điện hỏi thăm bà Hoa, chúc mừng 20/10, chúc Tết bà đấy.” Niềm vui đến từ những thay đổi tích cực dù nhỏ nhất ở các em. Thế nhưng trăn trở vẫn còn đó, với cô Hoa, với cả đội ngũ chương trình. “Bạn này ốm phải nghỉ học dài ngày. Bạn kia chưa làm được giấy tờ khai sinh. Có bạn nghỉ học ở nhà chăm bố ốm nặng,…”

Còn rất nhiều điều cần làm để trẻ thực sự có một tương lai bền vững. Nhưng sự thay đổi lớn cần bắt đầu từ những bước đi nhỏ, từ tấm lòng của những người như cô Hoa. Để rồi từ đó, lan tỏa sang những người vẫn đang miệt mài âm thầm trên hành trình nuôi dưỡng hy vọng cho các em nhỏ có hoàn cảnh khó khăn.

Để trẻ có thể đến trường và duy trì việc học, các em cần cả một hệ thống hỗ trợ toàn diện, nơi mỗi nhu cầu về học tập, sức khỏe, mong muốn và môi trường sống đều được lắng nghe và chăm sóc. Chính vì thế, chương trình Cắt đứt Vòng xoáy được thiết kế với can thiệp đa chiều, phù hợp với nhu cầu cụ thể, trong đó, trẻ em được đặt ở vị trí trung tâm của mọi nỗ lực. Không dừng lại ở việc hỗ trợ học phí, chương trình tập trung tháo gỡ từng rào cản khiến trẻ không thể hoặc khó duy trì việc học, từ giấy tờ tùy thân, bảo hiểm y tế, đến những điều rất thiết yếu như dinh dưỡng, sức khỏe, điều kiện học tập và sự động viên tinh thần.



Trong năm 2024, 339 trẻ nhận được hỗ trợ đa chiều từ chương trình, trong đó, 287 trẻ nhận được hỗ trợ học phí trong năm học 2024-2025. Những can thiệp cụ thể được điều chỉnh giữa các địa bàn chương trình, cùng với sự đồng hành của các đối tác hướng về một mục tiêu chung: hỗ trợ trẻ bắt đầu đi học và duy trì việc học an toàn, khỏe mạnh và nuôi dưỡng hy vọng cho tương lai.

Tại Hà Nội, chương trình mở rộng hợp tác với Hyundai Jump School để tổ chức các hoạt động ngoại khóa và tổ chức các lớp học thêm giúp trẻ củng cố kiến thức. Đồng thời, chương trình hợp tác cùng VietHarvest mang đến những bữa ăn dinh dưỡng cho trẻ và cả gia đình.

Với sự đồng hành của chương trình Bác sĩ nội trú – Trường Đại học VinUni, trẻ được thăm khám sức khỏe tại nhà. Đồng thời, các bác sĩ hỗ trợ chương trình xây dựng hồ sơ sức khỏe của trẻ, giúp nhận diện sớm những vấn đề y tế tiềm ẩn, từ đó có phương án can thiệp kịp thời và phù hợp để trẻ không bị gián đoạn việc học quá lâu vì lý do sức khỏe.



Tại Hải Phòng, chương trình duy trì hợp tác lâu dài với Công ty TNHH tesa site Hải Phòng, một đối tác đã sát cánh cùng Cắt đứt Vòng xoáy hai năm vừa qua trong việc cung cấp học bổng, hỗ trợ dinh dưỡng và tổ chức các buổi sinh hoạt nhóm giúp trẻ phát triển kỹ năng sống, tăng sự tự tin và khả năng hòa nhập.

Tại TP. Hồ Chí Minh, đội ngũ chương trình nỗ lực kết nối với các mạnh thường quân, tổ chức, doanh nghiệp địa phương để mở rộng nguồn lực hỗ trợ cho trẻ. Trọng tâm hỗ trợ tập trung vào việc cải thiện điều kiện sống: từ hỗ trợ học phí, dinh dưỡng, đến các buổi sinh hoạt nhóm giúp trẻ được vui chơi, được học hỏi kỹ năng mềm, kỹ năng tự bảo vệ và xây dựng ước mơ cho riêng mình.

Có những thay đổi đã diễn ra, những hy vọng nảy mầm từ bất hạnh và khó khăn nhất, mở ra hành trình mới cho trẻ và gia đình của các em. Những thay đổi ấy không đến trong một sớm một chiều, mà được vun đắp từ sự kiên trì, đồng hành, và cả những niềm tin được gửi gắm vào tương lai của trẻ.

Nhớ lại quá khứ, chị Thủy, mẹ của hai trẻ Ngọc Lan và Bảo Minh không khỏi bồi hồi. Có lẽ, chị cũng chưa từng nghĩ mình có thể mạnh mẽ đến vậy.

Người con lớn của chị là bé Ngọc Lan năm nay lớp 8. Em học chậm một năm vì từng phải nghỉ học do gia đình không thể chi trả học phí. Em trai Bảo Minh mắc khiếm khuyết về thần kinh, mới đang học lớp 1 ở trường dành cho trẻ khuyết tật.

Cả gia đình bốn người sống xoay xở từ tiền chạy xe ôm của ông ngoại, còn chị Thủy làm bất cứ công việc nào: rửa bát, dọn dẹp, bán hàng thuê, miễn có thể kiếm tiền lo cho các con.

Tuổi trẻ chông chênh khiến chị một thời lạc lối, nhưng khi làm mẹ, chị biết mình phải thay đổi. Vì các con, và bắt đầu hành trình làm lại từ đầu.

Để Ngọc Lan không bị ngắt quãng việc học lâu hơn, năm 2024, chương trình hỗ trợ học phí để em có thể trở lại trường. Bảo Minh được hỗ trợ tiền bán trú, giúp chị Thủy yên tâm hơn và có thời gian đi làm.

Nhưng khó khăn không dừng lại ở đó, khi những cơn ho dai dẳng kéo dài không dứt. Không đủ khả năng đi khám, hai mẹ con tự mua thuốc uống cầm chừng. Cho đến khi được các bạn cán bộ chương trình đưa đi xét nghiệm, kết quả Ngọc Lan mắc lao hoạt động, phải nằm viện 15 ngày, điều trị trong sáu tháng. Chị Thủy mang lao tiềm ẩn, cần điều trị trong ba tháng. Chương trình ngay lập tức kết nối mua thẻ bảo hiểm y tế để hai mẹ con điều trị bệnh, hỗ trợ thêm thuốc bổ và dinh dưỡng để nhanh chóng phục hồi sức khỏe. Quan trọng hơn, đó là sự đồng hành về tinh thần, để chị không còn thấy mình đơn độc.

Trong lúc điều trị, Ngọc Lan phải nghỉ học. Chương trình sắp xếp tình nguyện viên gia sư kèm em học thêm để theo kịp chương trình trên lớp. “Trước đây con sợ môn Toán lắm, nhưng có chị dạy thì đỡ sợ hơn nhiều. Chị dạy dễ hiểu, con cũng hiểu bài hơn.”


Không chỉ việc học được cải thiện, Ngọc Lan cũng dần trở nên hoạt bát, vui vẻ “Con thích chơi với các bạn, con thích nhất là hôm đi nặn gốm. Hôm ấy con còn được giải nữa!”.

Không chỉ Ngọc Lan, mà mẹ của em cũng như nhiều phụ huynh khác trong chương trình cũng được “học”: Học cách lắng nghe con, cách trò chuyện, cách một người mẹ có thể trở thành một người bạn thấu hiểu và đồng hành cùng con trong quá trình lớn lên.

“Mình thấy may mắn lắm, được quý nhân phù trợ khi chương trình đến đúng lúc như một bàn tay giữ lấy gia đình mình giữa những chông chênh. Nếu không thì có phải bán máu, mình cũng phải làm để con được đi học”

“Vì chỉ có đi học mới hết khổ thôi” Chị Thủy chia sẻ mong mỏi giản dị, gửi gắm vào con ước mơ mà chị từng bỏ dở “Mình mong con học hết cấp 2, cấp 3, rồi có một nghề tử tế. Giống như các bạn trong chương trình được học nghề, và có công việc ổn định. Mình chỉ mong con mình được như thế.”

Trong căn nhà nhỏ với đầy tiếng cười của ba đứa trẻ, không ai nghĩ rằng, cách đây chỉ hai năm, gia đình năm người của hai vợ chồng chị Trang, Tùng Linh, Hiếu Nghĩa và Coca vẫn sống lênh đênh trên thuyền ở Bãi Giữa sông Hồng. Cuộc sống ở trên sông bấp bênh, thiếu thốn trăm bề: không có nước sạch, điện chỉ nhờ vào tấm pin năng lượng mặt trời hình chữ nhật bé xíu chỉ nhỉnh hơn ba gang tay. Đến mùa đông, mấy đứa nhỏ phải học bài trong ánh nến le lói vì không đủ điện. Điều kiện sinh hoạt tạm bợ khiến ba đứa trẻ hay mắc các bệnh ngoài da. Đường đến trường của những đứa trẻ là đi qua tấm ván dài nối nhà phao với bờ sông, qua những con đường mòn bùn đất khiến không ít lần các em bị trượt ngã. 

Chị Trang biết đến chương trình vào những tháng cuối mang thai Coca. Khi ấy, đến gần thời gian sinh mà trong túi chị chỉ còn vỏn vẹn 150.000 đồng, số tiền duy nhất để chuẩn bị sinh con. Chị không có điều kiện để khám thai, không dinh dưỡng bổ sung, không thuốc men. Nhờ sự kết nối kịp thời, các thành viên đã hỗ trợ chị đi khám thai lần đầu tiên trong suốt thai kỳ, rồi hỗ trợ chi phí sinh nở, đồ sơ sinh và tất cả những thứ thiết yếu cho mẹ và bé. Khi Coca chào đời khỏe mạnh, cả chương trình như thở phào nhẹ nhõm.

Cả ba anh em từ đó trở thành những em bé của Cắt đứt Vòng xoáy. Chương trình đồng hành sát cánh cùng gia đình: từ hỗ trợ giấy tờ tạm trú để Tùng Linh và Hiếu Nghĩa được học trường chính quy, đến chi trả học phí, sách vở, bảo hiểm y tế và chi phí khám chữa bệnh. Chị Trang cũng được giới thiệu công việc ổn định và được hỗ trợ bảo hiểm y tế.

Với sự động viên của chương trình, sau hơn 10 năm lênh đênh, hai vợ chồng quyết định dọn lên đất liền. Quyết định ấy chẳng dễ dàng, bởi điều đó đồng nghĩa với nhiều khoản chi phí và nhiều lo toan hơn. Nhưng chị Trang quyết tâm “Không có gì quan trọng bằng sự an toàn và tương lai cho các con”.

Ở cuộc sống mới này, đường đến trường của các con không còn quá xa xôi, không còn phải giấu bạn bè về nơi mình sống. Giờ đây, tụi nhỏ hào hứng mời bạn về nhà chơi, rủ nhau học bài, còn có cả những buổi đến nhà thăm nhau khi ốm. “Lần đầu tiên con tôi có được những điều tưởng chừng nhỏ thôi, nhưng với chúng lại là cả một thế giới mới mẻ” chị Trang chia sẻ.

Sự thay đổi của gia đình chị Trang, chị Thủy, của những em nhỏ như Tùng Linh, Hiếu Nghĩa, Ngọc Lan, cũng như rất nhiều đứa trẻ khác, không thể có được nếu thiếu đi sự đồng hành lặng lẽ nhưng kiên trì từ những con người tận tâm, như cô Hoa và các cộng tác viên của chương trình, đến những người hỗ trợ thầm lặng luôn dõi theo và sẵn sàng đưa tay.

Như những gì chúng tôi gửi gắm trong cái tên Cắt đứt Vòng xoáy, không chỉ là chấm dứt vòng xoáy đói nghèo, mà còn là vòng xoáy của mặc cảm, của bất lực, của những tổn thương lặng thầm kéo dài qua thế hệ. Khi trẻ em được đặt vào trung tâm của mọi nỗ lực, và khi các em được học tập trong một môi trường an toàn, được chăm sóc sức khỏe, dinh dưỡng, và tinh thần, thì "cắt đứt vòng xoáy" không còn là một giấc mơ xa vời.

Hành trình ấy sẽ không thể tiếp diễn nếu không có thêm nhiều đôi tay nối dài, những trái tim đồng cảm và sự sẻ chia hỗ trợ. Chúng tôi tin rằng những điều tử tế khi được vun trồng bằng niềm tin, sự bền bỉ sẽ làm nên điều kỳ diệu. Và mọi đứa trẻ, bất kể hoàn cảnh nào, đều xứng đáng được lớn lên trong một thế giới dịu dàng hơn, bao dung hơn và ngập tràn yêu thương.